صادرات گاز ایران ۲ برابر میشود
نیک نیوز: بر اساس این تفاهمنامه روس‌ها برای توسعه میادین گازی کشور و مشارکت در ساخت واحدهای LNG، تجارت گاز و انتقال فناوری ساخت تجهیزاتی چون لوله‌های CRA سرمایه‌گذاری خواهند کرد. به نظر می‌‌رسد که در قالب این تفاهمنامه، ایران می‌‌خواهد از روسیه گاز بخرد. اما چرا سومین تولیدکننده بزرگ گاز جهان می‌‌خواهد از روسیه گاز بخرد؟ آیا قرار است از صادرکننده گاز به واردکننده تبدیل شویم؟ با چه قیمتی این گاز خریده میشود؟ آیا زیرساخت‌ها فراهم است؟
چندی پیش وزیر نفت عنوان کرد: «با توجه به مذاکرات و تفاهم با شرکت دولتی گازپروم روسیه قرار است تأمین گاز و اجرای پروژه صادرات گاز به کشورهای عمان و پاکستان به‌صورت مشترک پیگیری شود.» در این باره احمد اسدزاده معاون امور بین‌الملل وزیر نفت می‌‌گوید: «ترجیح آن است که رابطه گازی کشور با روسیه، تجارت و خرید و فروش باشد و در وهله بعدی سوآپ. با این کار ایران به هاب انرژی منطقه تبدیل خواهد شد و پایداری شبکه در شمال کشور افزایش چشمگیری خواهد یافت. ضمناً فقط بحث صادرات به پاکستان و عمان مطرح نیست؛ بلکه اگر سرمایه‌گذاری در طرح‌هایی مثل ال ان جی و توسعه پتروشیمی باشد، اولویت دارد.»
وضعیت کنونی تولید و مصرف گاز
ظرفیت تولید گاز شیرین کشور رقمی در حدود ۸۴۰ تا ۸۵۰ میلیون مترمکعب در روز است. وضعیت مصرف گاز اما به گونه‌ای است که زمستان سال گذشته در برخی از روزها با کسری ۲۰۰ میلیون مترمکعبی مواجه بودیم. اما در همین حال، کشور قراردادهای فعالی در حوزه صادرات گاز دارد که این قراردادها به دلیل شدت مصرف انرژی داخلی و سیاست‌هایی که در گذشته باید پیگیری می‌‌شد و نشد، تحت تأثیر قرار دارند؛ سیاست‌هایی مانند افزایش راندمان و مدیریت مصرف و همین طور افزایش عرضه گاز از میادین جدید. حتی سال آخر دولت دوازدهم کمبود گاز خود را در خاموشی‌های زمستانی نشان داد و در سال نخست دولت دوازدهم نیز هیچ پروژه آماده افتتاحی وجود نداشت.
این مسائل موجب شده تا واردکنندگان گاز ایران به فکر جایگزین باشند. حتی عراق مذاکراتی را با برخی از کشورها مانند قطر و ترکمنستان انجام داده است. این کشور اکنون ۴۳ میلیون مترمکعب گاز از ایران وارد می‌‌کند که ۲۵ درصد بالاتر از ابتدای دولت سیزدهم است. اما اگر زمستان امسال کشور نتواند پاسخگوی نیاز عراق باشد، دوباره گزینه‌های جایگزین روی میز قرار می‌‌گیرد. ترکیه نیز به دنبال تمدید قرارداد گازی با ایران است و در تسریع روند تمدید این قرارداد که سال ۲۰۲۶ تمام میشود، پایداری تأمین گاز اهمیت دارد. علاوه بر این، کشور یک قرارداد نافذ با پاکستان و تفاهمنامه‌ای با عمان دارد که اگر به درستی اقدام شود، ایران میتواند این بازارها را نیز فعال کند. اما گاز مورد نیاز ایفای تعهدات موجود و قراردادها و تفاهمنامه‌ها باید از کجا تأمین شود؟ به نظر می‌‌رسد که بخشی با مدیریت مصرف، ارتقای راندمان، جمع‌آوری گازهای همراه و توسعه میادین و افزایش تولید و بخشی نیز از محل واردات گاز و اجرای برنامه تبدیل ایران به هاب انرژی منطقه تأمین خواهد شد.
در این رابطه نرسی قربان، کارشناس بین‌الملل انرژی با اشاره به اینکه تحقق تفاهمات گازی با روسیه میتواند مقدمه‌ای برای این هدف باشد، می‌‌گوید: «در سال‌های گذشته یکی از اهداف ایران این بوده که هاب گازی منطقه شود؛ به این ترتیب که به کشورهایی که گاز نیاز دارند، صادر کند و در همین حال، از کشورهایی که گاز مازاد دارند، وارد کند؛ تا در نتیجه هاب گازی منطقه باشد. چندین سال است که در این خصوص بحث میشود و در این برنامه فرقی ندارد که گاز از روسیه وارد شود یا از ترکمنستان. این موضوع سال‌ها است که مطرح میشود؛ ولی در مرحله تئوری باقی مانده است. حالا اگر یکی از این کشورها روسیه باشد، این همکاری در همان چهارچوب هاب گازی منطقه تعریف میشود. در این معادله، ایران باید گاز را به همسایگانی مانند پاکستان و هند و در جنوب به کشورهای حوزه خلیج فارس، یا حتی از طریق ترکیه به اروپا صادر کند. اکنون مقدمه تحقق این هدف مهیا شده است.»
استفاده از فرصت‌های ژئوپلیتیکی
سهم روسیه از بازار گاز اروپا پس از بحران اوکراین از حالت راهبردی به شکل تجاری تغییر یافت. اکنون حدود ۷۰ میلیارد مترمکعب در سال گاز روسیه از بازار اروپا در حال خروج است. این گاز چشم‌انداز بازار تیره‌ای دارد و روسیه به دنبال مشتری برای آن با قیمت اقتصادی می‌‌گردد. از نظر کارشناسان بعید است که در آینده نیز اروپایی که پیشران دوران گذار انرژی شده است و به دنبال افزایش سهم ال ان جی (گاز مایع) در سبد تأمین انرژی خود است، بازگشت به گاز روسیه را بپذیرد. از این رو ایران برای بازارهای پیرامونی خود و تحقق هدف تبدیل کشور به هاب گازی منطقه برنامه دارد که حدود ۲۰ میلیارد مترمکعب از این گاز را با قیمتی کاملاً اقتصادی وارد و سپس صادر یا تبدیل به ارزش افزوده کند.
در این خصوص، محمدصادق جوکار، رئیس مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی می‌‌گوید: «در کوتاه‌مدت از فرصت‌های ژئوپلیتیکی و آنچه در اختیار ماست، باید استفاده کنیم و به شکل اقتصادی گاز از کشورهایی که مازاد دارند بخریم و به کشورهایی که گاز نیاز دارند، صادر کنیم. یعنی خرید گاز انجام بدهیم و با اختیار خودمان به بازارهای دیگر بدهیم. نه اینکه تأکید ویژه بر سوآپ یا ترانزیت داشته باشیم؛ بلکه تأکید بر تجارت گاز داریم. فرصت‌های ژئوپلیتیکی، مقطعی و پر نوسان است. اگر از این فرصت‌ها استفاده کنیم، می‌‌توانیم برای بالا بردن سهم کشور در تجارت گاز بدون اینکه سهم بازارمان را از دست بدهیم، اقدام کنیم. پیرامون ما تقاضای بیش از ظرفیت صادراتی ما وجود دارد. لذا برای عرضه گاز به این کشورها یا قرارداد داریم، یا قرارداد می‌بندیم که گاز را از کشورهای ثالث بخریم و با قیمت مدنظر خودمان در اختیار کشورهای خریدار قرار دهیم. پس بازاری را از دست نمی‌دهیم.»
او ادامه می‌‌دهد: «با برخی اقدامات می‌‌توانیم این ۳۰ میلیارد مترمکعبی را که الان صادر می‌‌کنیم، حداقل دو برابر کنیم. ما هنوز به خیلی از بازارها توجه نکرده‌ایم. از جمله افغانستان و تاجیکستان. الان افغانستان ۵ میلیارد مترمکعب در سال تقاضای گاز دارد. تاجیکستان از مسیر افغانستان ۵ الی ۱۰ میلیارد مترمکعب در سال تقاضای گازی دارد. برخی از بازارها مانند کویت را هم هنوز به دلایلی بررسی نکرده‌ایم اما پیرامون ما بازار گسترده‌ای برای گاز وجود دارد.»
جوکار می‌‌گوید: «روس‌ها حاضرند برای اینکه گاز بیشتری به ما بفروشند - نه اینکه طرف قرارداد شوند - روی پروژه‌های صادراتی گازی ما سرمایه‌گذاری کنند. از جمله روی خط لوله گاز ایران به عمان که گاز بیشتری به ما بفروشند. روس‌ها حتی حاضرند ساخت خط لوله صادرات گاز به هند را حمایت کنند و حتی با هندی‌ها از نظر سیاسی وارد مذاکره شوند و نگرانی‌ها را برطرف کنند. با تکمیل پروژه‌هایی مانند ایران ال ان جی نیز کشور میتواند به بازارهایی مانند بازار اروپا ورود کند.» بررسی‌ها نشان می‌‌دهد که واردات گاز از روسیه با قیمت تمام شده‌ای کمتر از قیمت صادرات به این بازارها، هم برای ایران سودآور خواهد بود و هم زمینه افزایش سهم ایران از بازار گاز در جهان و تبدیل کشور به هاب گاز منطقه را فراهم می‌‌کند. البته در کنار این موضوع لازم است که مدیریت مصرف و توسعه میادین نیز در دستور کار قرار گیرد.
نظر شما